KOSOVA VE BALKANLAR’DA OZANLIK (AŞIKLIK) GELENEĞİ VE KOSOVALI BİR OZAN PORTRESİ: AŞIK FERKİ VE ALUŞ NUŞ
Author :
Abstract
Bu bildiri, Kosova ve Balkan coğrafyasında Türk halk ve âşık ede
biyatı geleneğinin tarihsel kökenlerini, kültürel kimlikle olan bağını ve
sözlü mirasın korunmasındaki rolünü incelemektedir. Osmanlı-Türk
medeniyetinin bölgeye intikaliyle başlayan ve Orta Asya-Anadolu kö
kenli bu gelenek, Balkanlar’da kendine özgü bir kimlik kazanmıştır.
Araştırma, edebiyat tarihi ve halkbilimi metodolojisi çerçevesinde saha
çalışmaları, cönk/mecmua derlemeleri ve arşiv incelemeleriyle destek
lenmiştir. Kosova Türk halk edebiyatı, destanlar, koşmalar, muammalar
ve semailer gibi türlerle zenginleşmiş; ancak Osmanlı sonrası siyasi de
ğişimler ve bilinçsiz tahribatlar nedeniyle bu eserlerin önemli bir kısmı
kaybolmuştur.
Çalışmada öne çıkan husus, sözlü kültürün Türk kimliğinin ve kül
türel belleğin yaşatılmasındaki kritik rolüdür. Âşıklar, toplumsal hafı
zanın taşıyıcıları olarak hem Anadolu’dan getirdikleri eserleri icra et
miş hem de yerel temalarla özgün üretimler yapmıştır. Bu bağlamda,
Prizrenli Aşık Ferki (1807-1908), Kosova’daki âşıklık geleneğinin son
geleneksel temsilcilerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Ferki’nin 21
destanı, taşlamaları ve semaileri incelendiğinde, toplumsal eleştiri, dinî
öğüt ve gündelik yaşamın estetik yansımaları dikkat çekmektedir. Eser
lerinde Prizren ağzının izleri görülen Ferki, geleneksel formları kulla
nırken yerel kültürle evrensel Türk edebiyatını harmanlamıştır.
Kosova’daki Türk âşıklık geleneği, sözlü kültür vasıtasıyla kimli
ğin ve kolektif belleğin sürdürülmesinde köprü işlevi görmüştür. An
cak, göç ve değişen idare ile birlikte gelen yeni düzen ardından bu ge
lenek klasik gelenek biçimi bakımından son bulmuştur. Bu geleneğin
modern – çağdaş formlardaki son temsilcisi Aluş Nuş olup, sazı yerine
tamburu ile birlikte kültürel ve sanatsal ortamlarda seslendirdiği hicivli
ve taşlamalı şiirleriyle bu geleneğin yaşayan son temsilcilerinden biridir
denebilir. Balkanlar’da dijitalleşme gibi modern dinamikler bu gelene
ğin ömrünü tüketmiştir. Aşık Ferki, Aluş Nuş örneği üzerinden, bu mi
rastan geriye kalan eserler akademik çalışmalarla kayıt altına alınması, derlenmesi, yayınlanması ve nesiller arası aktarımın desteklenmesi öne
rilmektedir. Bu çaba, yalnızca Kosova Türklerinin değil, Balkanlar’ın
kültürel çoğulculuğunun korunması açısından da hayati önem taşımak
tadır.
Keywords
Abstract
This paper examines the historical roots of the Turkish folk and
minstrel (âşık) literature tradition in Kosovo and the Balkan region, its
connection to cultural identity, and its role in preserving oral heritage.
Originating from Central Asia and Anatolia and introduced to the regi
on with the spread of Ottoman-Turkish civilization, this tradition has
acquired a distinctive character in the Balkans. The study is supported
by fieldwork, compilations from cönk (folk poetry notebooks) and ant
hologies, as well as archival research within the framework of literary
history and folklore methodologies.
Kosovar Turkish folk literature has been enriched by genres such
as dastans (epic tales), koşmas (lyrical poems), muammas (riddles), and
semâis (rhythmic poems). However, a significant portion of these works
has been lost due to political changes following the Ottoman era and
unintentional cultural erosion.
A key focus of the study is the critical role of oral culture in susta
ining Turkish identity and cultural memory. Minstrels have served as
carriers of collective memory, performing both inherited works from
Anatolia and original compositions inspired by local themes. In this
context, Aşık Ferki of Prizren (1807–1908) stands out as one of the last
traditional representatives of the minstrel tradition in Kosovo. An ana
lysis of Ferki’s 21 dastans, taşlamas (satirical poems), and semâis reve
als elements of social critique, religious advice, and aesthetic ref-lecti
ons of everyday life. His works, marked by the Prizren dialect, blend
traditional forms with universal Turkish literature and local culture.
The minstrel tradition in Kosovo functioned as a cultural bridge,
preserving identity and collective memory through oral expression. Ho
wever, the tradition, in its classical form, came to an end with migration
and the new administrative structures that followed. The last represen
tative of this tradition in its modern-contemporary form is Aluş Nuş, who, using the tambur instead of the traditional saz, can be considered
one of the last living bearers of this tradition through his satirical and
critical poems performed in cultural and artistic settings. He is conside
red one of the last living heirs of this legacy. Modern dynamics such as
digitalization in the Balkans have further contributed to the decline of
this tradition.
Using the examples of Aşık Ferki and Aluş Nuş, this paper propo
ses that the remaining works from this heritage be documented, compi
led, published, and supported for intergenerational transmission thro
ugh academic research. This endeavor is of vital importance not only
for the Turkish community of Kosovo but also for the preservation of
the cultural pluralism of the Balkans.
