Author :
Abstract
Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı I. Abdülmecit‟in onayıyla 3 Kasım 1839 yılında Gülhane parkında ilan edildi. Bundan dolayı fermanın adlarından biri
olan Gülhane Hatt-ı Humayun ile Osmanlı Devleti modern devlet
olması için siyasi ve sosyal alanda yenilikler yapması gerekli olduğuna beyan edilmiştir.
1839 yılında Tanzimat fermanıyla başlayan Tanzimat döneminde (1839-1876) siyasi ve sosyal alanlarıından başka ekonomi, askeri, idari, eğitim ve kültür alanında düzenlemeler yapılarak, değişmelere gidildi.
Osmanlı Devleti yeniden yapılanma dönemine girdiği Tanzimat
sürecinde yerel idari anlayışını değiştirdi. 1864 yılında getirilen Vilayet Nizamname ile eyaletler vilayetlere dönüştürüldü. Osmanlı
Devleti‟nin, Berlin Kongresi sırasında Rumeli‟de kurulan 6 vilayetten biri Kosova Vilayeti idi. Kosova adında ilk defa 30 Ocak 1877
tarihinde vilayet kuruldu. Vilayet merkezi ilk önce Priştine ise de
daha sonra merkez 1888 yılında Üsküp‟e taşınmıştır. 1878 – 1912
yılları döneminde Kosova Vilayeti, Osmanlı Devleti‟nin Rumeli‟de
en kuzey vilayeti durumunda idi. Vilayet, Balkanlardaki Türk, Arnavut, Boşnak gibi Müslüman; Bulgar, Sırp, Rum, Ulah gibi Hristiyan
birçok etnik unsurun yaşadığı bir vilayet idi. Kosova Vilayeti oluşumdan, Birinci Balkan Savaşı‟na (1887-
1912) kadar vilayetin coğrafi durumu ve öneminden dolayı diğer
alanlarda olduğu gibi eğitim kurumların inşa edilmesine, modern
eğitimin gelişmesine büyük önem verildi. Bu dönemde birçok sıbyan
okulları modernleşmelerinden başka, modern iptidai okulları, rüştiyeler, idadiler, mesleki ve darülmualim okulları da inşa edilip çalışmaya başladı.1869 Marif-i Umumiye Nizamnamesi azınlıklara
özel okullar açabilecekleri veya bu okullarda Müslüman çocukları
ile birlikte öğrenim görebilecekleri ifade edilmiştir. XIX. yüzyılın
sonunda ve XX.yüzyılın başlangıcında Osmanlı Devleti‟nde azınlıklar (gayrimüslimler), devletin yürütmüş olduğu “eğitim yoluyla Osmanlılık” politikasına ilgi göstermeyip, kendi okullarını çoğaltıp
geliştirerek, ayrılıkçı emellerini güçlendirme politikalarını sürdürmüşlerdir.
Bu çalışmada yayınlanan belgelerden başka Türk, Arnavut ve
Sırp tarih yazımına dayanarak Kosova Vilayeti‟nde 1877 – 1912
yılları döneminde eğitim kurumlarının gelişimini, hedeflerini açıklanmaya çalışılacaktır
Keywords
Abstract
The Rescript of Reforms prepared by Minister of Foreign Affairs
Mustafa ReşitPaşa has been declared with the decree of Abdülmecit
I on 3 November 1839 in Gülhane Park. As also known as The Rescript of Gülhane (GülhaneHatt-ıHumayun), it declared the necessity for novelties in political and social fields in order to establish the
Ottoman State as a modern state.
In addition to novelties in political and social fields during the
Reform Era (1839-1876) initiated with The Rescript of Reforms on
1839, innovations were also initiated with the changes made in economy, military, administration, education and culture fields.
Ottoman State has changed its concept of administration during
the restricting period in its Reform processes. States have been transformed into provinces with Regulation on Provinces adopted
in 1864. During the Congress of Berlin, one of the 6 Ottoman provinces established in Balkans was Kosovo Province. The province
under name Kosovo was first established on 30 January 1877. While the first capital of the province was Prishtina, the capital has been moved to Skopje on 1877. During the 1878 – 1912 period, Kosovo Province was the most northern Ottoman State province in Rumelia. The Province was home to many ethnicities in Balkans such
as Muslim as Turks, Albanians, Bosnians and Christians as Bulgarians, Serbs, Romanians, Ulah etc.
Considering its geographical location and the importance,from
its initial establishment until First Balkan War (1887-1912), as in
the other fields an importance to the establishment of educational
institutions and development of modern education has been paid in
Kosovo Province. During this period, in addition to modernization
of elementary schools, modern primary school, junior high schools,
high schools, vocational and teacher training schools were also built and functionalized. In the Regulation on General Education
(Marif-iUmumiyeNizamnamesi) of year 1869, it was stipulated that
minorities may establish special schools or can be educated together with Muslim children in these schools. By the end of 19th and
beginning of 20th centuries, while minorities in Ottoman State (nonMuslims) have shown no interest to “Ottomanism through education” policy, they pursued to strengthen their secessionist aims by increasing and improving their own schools.
In addition to documents referred herein, this study aims to explain the development and goals of educational institutions during
1877 – 1912 period in Kosovo Province, based also on Turkish, Albanian and Serbian history writings.
Keywords
- Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-2004. Ankara : Pegema Ya yınları, 2004.
- PriĢtine:1983. 1896 Kosova Vilayeti Salnamesi. Yayına Hazırlayan Yıldırım Ağanoğ lu. Ġstanbul:Rumeli Türkleri Kültür ve DayanıĢma Derneği Yayınları,
- Balcı, Ramazan. “Kosova Ġslahatı (1896-1905):Rumeli Vilayeti Salname sinde Mevadd-i Ġslahiye Layihasi‟nin Kosova‟da Uygulanması”. Ġstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası. Cilt 22, Sayı 2.(Güz 2012): 1-37.
- Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılabı Tarihi. Cilt II, Kısım I. Ankara : T.T.K. Yayınları, 1973.
- Çanoviç, Svetozar. Speçifiçni Problemi Nastave u ġkolama Kosova i Me tohije, PriĢtine:yy, 1967.
- Çelebi, DurmuĢ Mustafa ve Koro, Bedrettin. “ XX. Yüzyılda Kosova‟da Türkçe Öğretim Programlarının Uygulanması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 32 Yıl 2012/1: 137-154.
- Deçanac, Sava. “Prizren“. Savremenici o Kosovu i Metohiji 1852 -1912. (Kosova Metohiya ÇağdaĢları). Belgrat Sırp Edebiyatı Kooperativi , 1988:107-129.
- Demir, Necati, “BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivlerine Göre 1877-1912 Yılları Arasında Kosova‟da Eğitim Ve Öğretim”. ZFWT, Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, Vol. 2. No. 3..Yıl 2010: 3-26.
- Gölen, Zafer. “Mehmet Akif Ersoy‟un Gençliğinde Balkanlar‟da Osmanlı Coğrafyası. www.Zafer GOLEN_makif_yenipazar.pdf. 1.11.2016.
- Hall, Richard C, Balkan SavaĢları 1912-1913 I. Dünya SavaĢı‟nın Provası. Çev.: M. Tanju Akad.. Ġstanbul, Homer Kitabevi: 2003.
- Halaçoğlu, Ahmet Balkan Harbi Sırasında Rumeli‟den Türk Göçleri (1912-1913). , Ankara :Türk Tarih Kurumu, 1995.
- Ġpek, Nedim. “Kosova Vilayeti Dahilinde GerçekleĢen Göçler”. History Studies, Volume 2/1, 2010, 65-91.
- Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. Cılt VII. 2. Baskı. Ankara: TTK Yayınları, 1977.
- KaleĢi, Hasan, “Prizren Kao Kulturni Centar za Vreme Turskoga Perioda”. Gjurmime Albanologjike 1, PriĢtine, 1962.
- Karpat, H. Kemal. Studies on Ottoman Social and Political Histor. SeçilmiĢ Makaleler ve Denemeler. Editör: Rehinard Schukze. BrillLaiden-Boston-Köln: 2002. Kodoman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ġstanbul : Ötüken Yayınevi,, 1980.
- Koçer, Ali Hasan. Türkiye‟de Modern Eğitimin DoğuĢu ve GeliĢimi (1773-1923. Ġstanbul : MEB, 1992.
- Köseoğlu, Mehmet. “Nüfus Kaynakları ve Sözlü Tarih Kaynaklarına Göre Balkan SavaĢları Sırasında Kosova‟dan Samsun‟a Göçler “. H i s t o r y S t u d i e s Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013,
- Mehmeti, Sadik. “Arsimi në Kosovë Gjatë Riliindjes Kombëtare Shqiptare (1830-1912)”. (Yayımlanmayan Doktora tezi), Tirana, 2014.
- Mc Carthy,Justin. Ölüm ve Sürgün”. Çev. Bilge Umar. Ġstanbu Ġnkilap Yayınları: 1998.
- Özkan, Salih, “Arşiv Belgelerine ve Maarif Salnamelerine Göre XX.. Yüzyıla Girerken Kosova‟da Eğitim ve Eğitim Kurumları”. Yayınlanmayan Bildir., VII.Uluslararası Atatürk Kongresi. ÜsküpManstır, 2011.
- Nurdoğan, M.Arzu. “II. Abdülhamit Döneminde Kosova‟daki Gayrimuslim OkullaĢma ve Babialinin Bu Okullara Yönelik Politikaları”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 13(1), 2013,
- Premoviç, Rajko, Golgota Srba u Staroj Srbıjı ı Pohod Srbıje ka Svojım Prostoru. https://www.scribd.com/doc/133837877/Golgota-Srbije .2.11/2016
- Recepagiç, YaĢar,“ Shkollat dhe aresimit ne Kosove nga fundi i Shekullit XVIII gjer ne 1918”. PriĢtine: Kosova Sayı 1, Yıl1972.
- Reçepagiç, YaĢar. Zhvillimet i arsimit dhe i sistemit shkollor se Kombesise Shqiptare ne teritorin e Jugosllave se sotme deri ne vitin 1918. PriĢtine:yy, 1970.
- Shatri, Bayram i. Arsimi Fillor në Kosovë në Shekullin XX. I. PriĢtine: Libri ġkolor, 2008.
- Sofuoğlu, Ebubekir. 1851-1912 Arası Osmanlı ArĢiv Belgeleribe Göre Kosova‟da Osmanlı Ġdaresi., İstanbul:Ukid Yayınları,, 2006,
- TaĢdemirci ,Ersoy. “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:10, Yıl:2001. 13-30.
- Topsakal, Cem ve Koro, Bedrettin, Kosova‟da Yaşayan Türkçe Eğitim. Prizren:Bay Yayınları,, 2007.
- T.C.BaĢbakanlık Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti, İstanbul, 2007
- Ünlü Mücize, Kosova Vilayeti‟nin İdari ve Sosyal Yapısı (1877 – 1912). Ankara: Gece Kitaplığı,, 2014
- Yiğit, Yücel, “Prizren Sancağı‟nın Ġdari Yapısı (1864-1912). ,History Studies.Volume 2/1 2010.114-146
- Yiğit ,Yücel. “Milliyetçilik Çağında Prizren Ġttihat Cemiyeti”,Turkish Studies, Ġnternational Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8 Fall 2009,2463-2493.
- Yılmaz, Ergin. “Osmanlı Devleti Arnavutçayı Yasakladı Mı? ”,Ġnternatıonal PeriodicalFor The languages, Literature And History of Turkish or Turki. Ankara-Turkey: Volume 9/7, Summer 2014, . 1-11,
- Zenelaj, M. Eqrem. Diplomacia E Ismail Kemal Bej Vlorës, Rivalitet e brendshme në Shqiperi dhe Rruga e Pavarësisë 1912=1913. PriĢtine: Vatra, 2013.
